De Kapel der Heilige Engelbewaarders "Buitenplaats Molenbosch"
Dit is het vervolg van de ontmoeting met Coos van Wageningen tijdens mijn wandeling door het Molenbosch. Hij vertelt over de "Kapel der Heilige Engelbewaarders”, laat hem van binnen zien en ik mag een fotoreportage maken. Vandaag gaat mijn al jaren lange en vurige wens om de kapel van binnen te zien in vervulling.
Voor het huis staat hij mij al op te wachten en na een hartelijke begroeting met ook zijn drie honden lopen wij naar de kapel. Om mooie foto’s te kunnen maken en om de beschilderingen op de ramen door het doorzicht van huis en boombladeren niet te laten verstoren spant Coos aan de buitenzijde met behulp van een ladder en lijmklemmen voor ieder raam een wit laken. Hij schijnt met een studiolamp buiten de kapel op de ramen zodat ik binnen mooie plaatjes kan schieten.
De stichter van de kapel
Maar eerst iets over “de stichter van de kapel” J.F.A.A. (Joachim Ferdinand) de Beaufort (1927-2007). Achterkleinzoon van A.J. de Beaufort en A.A. de Beaufort - Stoop, zoon van A.J. de Beaufort en A.L.C. de Beaufort - Stiepermann.
Na zijn studie Theologie in Utrecht verhuisde Joachim Ferdinand naar Gulpen. Vandaaruit diende hij als hulppredikant in de Lutherse Kerk te Heerlen en in de Deutsch Evangelische Kirche te Aken. Ook gaf hij les in kerkmuziek aan het Conservatorium te Keulen. Later sloot hij zich aan bij de Oudkatholieke Kerk en daarna de Katholieke Kerk. Als theoloog, musicoloog en als emeritus diaken (Grieks: dienaar in ruste), heeft Joachim Ferdinand in laatste jaren van zijn leven dagelijks het Getijdengebed gehouden. Iedereen was bij deze diensten welkom.
Het Getijdengebed “Liturgia Horarum” wat letterlijk “Liturgie van de Uren” betekent, is het gemeenschappelijk gebed van de kerk en bestaat uit 150 Psalmen. Iedere mysterie-tijd (het Liturgische jaar/kerkjaar kent er zes) heeft zijn eigen psalmen die telkens worden verdeeld over de getijden naar de volgorde van het Psalmenboek. Je kunt deze mysteries verderop vinden. Door dagelijks verschillende psalmen te lezen of te zingen dring je meer en meer het Goddelijk gebedenboek binnen.
Vanaf het overlijden van Joachim Ferdinand in 2007 is de kapel niet meer in gebruik en is alleen toegankelijk voor bezichtigingen onder leiding van “Gilde Zeist”. Dit gilde zet zich actief in voor de Zeister gemeenschap.
Verscholen tussen oude beuken naast het huis, lijkt het of deze kapel er al een eeuw staat. De kapel is gewijd aan de Heilige Engelbewaarders en is in drie jaar tijd tot stand gekomen. Op 2 oktober 1989 (de dag van het feest der Heilige Engelbewaarders) is de kapel ingewijd door de aartsbisschop van de Oudkatholieke Kerk, Mgr. Glazemaker.
Het is eigenlijk een mini-kerkje en misschien wel de kleinste in heel Nederland. Haar was een klein schuur-kapelletje, dat in het dorpje Zetten in de Betuwe stond.
Ontwerp en bouw
Uiteindelijk koos hij voor een zevenhoekige grondvorm, waarbij de samenkomende wanden tegenover de voorgevel als het ware uitgeklapt zijn. Hierdoor ontstond een achtste wand die evenwijdig is aan de voorgevel. Boven het dak torent een hoge spits met een “bazuinende engel” als windvaan. Deze schittert in het zonlicht en lijkt ons te roepen.
Joachim Ferdinand ontwierp de kapel tot in de kleinste details en hielp mee met de realisatie. Vele anderen hebben bij de bouw en inrichting van de kapel geholpen. Zwager van Joachim Ferdinand, Jacob Gerard van Wageningen (1922-2012), dacht als civiel ingenieur de dakconstructie uit. De praktische uitvoering nam timmerman Herman Postma ter hand. Zuster van Joachim Ferdinand, Digna Wilhelmine Ernestine de Beaufort - van Wageningen (1929-2008), schilderde samen met kunstenaar Han van den Bosch de ramen van de kapel.
Han van den Bosch (de maker van het bronzen beeld “Juffrouw Annie De Beaufort, terugkijkend naar het Huis”), heeft ook de “bazuinende engel” als windvaan gemaakt. Het koorhek is door de metaalbewerker van de Molenweg de heer De Vree gelast en neven van Joachim Ferdinand, maakten de lessenaars en tafeltjes van het interieur.
Credo in dakranden
In de 10 dakranden rondom de gehele kapel heeft Joachim Ferdinand in het Latijn, de tekst van het Credo (de Geloofsbelijdenis) op de millimeter nauwkeurig met een freesmachine ingegraveerd. Het is prachtig gedaan en het moet om in geloofstermen te blijven een monnikenwerk zijn geweest. In de fotogalerij vind je de hele geloofsbelijdenis in het Latijn en Nederlands inclusief dakranden.
Dan is het moment daar en mag ik de kapel van binnen zien. Het overweldigd mij en hij is van binnen veel mooier dan ik al die jaren dacht.
Jeugd
Mijn gedachten gaan direct terug naar mijn jeugd. Van mijn zesde tot mijn twaalfde jaar woonde ik in Enschede op het Zuidkamp bij Vliegbasis Twente. Op het Zuidkamp stond een militaire kapel alwaar ik zondags misdienaar was. Maar die kapel was lang niet zo mooi als deze.
Dagelijks liep ik ook over smalle paadjes door velden en akkers naar de Rooms Katholieke jongensschool in het dorpje Lonneker. Dit was indertijd zo’n Astérix en Obelix dorpje met ongeplaveide wegen en strikte scheiding tussen katholieken, protestanten en niet-gelovigen. Voordat de school aan ging moest ik naar de kerk en ook daar was ik misdienaar. De beste leerlingen uit de klas mochten de feestelijke huwelijks-diensten en hoogmissen dienen. Voor mij waren de diensten om 07.30 uur en begrafenissen weggelegd. Ja dat waren nog eens tijden van macht, orde en tucht.
Zeven
Wat mij als eerste opvalt is de dakconstructie. Bovenin verbinden zeven korte en zeven lange trekstangen, de hoekkepers met de centrale koningsstijl. Zij houden de dakvlakken bij elkaar. Onder de stijl hangt een ijzeren kroonluchter met vijf kaarsen.
De kapel bestaat uit het priesterkoor en het schip. Het koorhek scheidt het priesterkoor waar de priesters zitten af van het schip waar de bezoekers zitten.
Binnen het priesterkoor staat het altaar (offertafel) centraal. Dit altaar is zoals in oosterse kerken, klein en vierkant en staat tegen de muur. Dit om de gedachten “aan menselijke instelling voor geestelijke gezelligheid”, uit te bannen.
Binnen het priesterkoor wordt aan de evangeliezijde links tijdens de mis het evangelie “Blijde boodschap” gezongen en gebeden en aan epistelzijde rechts worden de Zendbrieven der Apostelen voorgelezen.
Het koor is naar het oosten gericht, omdat dit de richting is waar de zon opkomt en omdat Jezus wordt gezien als het 'Licht van de Wereld'. In het oosten zal Jezus volgens de Bijbel terugkeren om de levenden en de doden te oordelen.
Boven het altaar hangen de vijf Lichten met daarboven de rode Godslamp. Deze worden ontstoken wanneer het Allerheiligste in het Tabernakel aanwezig is. Het Tabernakel is een vervoerbaar heiligdom, met daarin een kubusvormige ruimte welke het Allerheiligste is. Hierin staan de miskelken voor water en wijn en een schaal met het brood. Beiden symboliserend “Het bloed en lichaam van Christus”.
De vijf lichten symboliseren het volgehouden gebed (net zolang bidden tot het gebed verhoord wordt).
Kerkbanken
De zes oude kerkbanken zijn afkomstig uit de Oudkatholieke St. Jacobus Kerk (1870-1989). Deze stond aan de Bemuurde Weerd in Utrecht. In de rugleuningen voor de knielbanken zitten schuine klepkastjes waarin misboeken en bijbels bewaard werden.
Ik weet nog dat ik in mijn jeugd met blote knieën op dit soort houten banken moest knielen. Ze waren hard en het zand dat er op lag schuurde waardoor mijn knieën kapot gingen. Kussentjes waren in die tijd alleen voor de volwassenen bedoeld.
Beschilderde ramen
En dan die tien prachtige in vele kleuren op plexiglas beschilderde ramen. Zij komen door het zonlicht schitterend tot hun recht. Door het (zon)licht zijn de kleuren aan het verkleuren en op den duur zullen ze jammer genoeg helemaal verdwijnen.
Het kerkjaar (Liturgische jaar) is verdeeld in zes gedeelten (mysteriën), in onderstaande volgorde en loopt niet gelijk met ons kalenderjaar. Ieder mysterie heeft zijn eigen symbool en dominerende kleur die je in de ramen kunt terugvinden.
De ramen volgen samen met de door Joachim Ferdinand zelf geschreven Hebreeuwse Bijbelteksten de gedachten van het kerkjaar en lopen gelijk met het Credo in de dakrand aan de buitenzijde van de kapel. Onder ieder raam zit een plateau waarop een kaarsje brandt als dit betreffende mysterie aan de orde is.
1. Het Kerst-mysterie “Ster van Bethlehem” met Jes. 45:8, Luk. 2:14 Apk. 22: 16 en 2 Petr. 1:19 De kleur van het mysterie is blauw.
Het centrale symbool is de witkleurige zes puntige Koning Davidster. Met de zes kleine sterren daarboven vormt zij de zeven sterren waarvan in de Apocalyps (einde der wereld) gesproken wordt. Van haar uit gaan lichter blauwe zich verbredende stralen.
Onderin zie je de stal aan met daarin de kribbe. De naar beneden gerichte maansikkel staat altijd symbool voor Maria. Naast de stal staat een haan (waakzaamheid) als teken van de Advent. Links tussen de golflijnen een vis als teken van de evangelieverhalen. Middenin rechts de maansikkel Maria met onder haar de bergen van Ephraim waarover zij naar Elisabeth reisde. Daarboven de Engel Gabriel met aureool en lelie-staf die de Maria Boodschap of Aankondiging van de Heer voorstelt. Schuin daarboven Gabriel is de verborgenheid Gods als witte wolk met drie elkaar snijdende cirkels (Drie-eenheid: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest) afgebeeld. Middenin links de bergen van Ephrata met daarboven de aankondiging door Gabriel van de Kerstboodschap. Daarboven een klein engeltje met een bazuin als teken van de engelenzang. Onder Gabriel de symbolen kromstaf en kroon van kerkelijke en wereldlijke autoriteit van herders en koningen.
2. Het Kruis-mysterie met Jes. 53:4,6 en de zeven kruiswoorden De kleur van het mysterie is zwart, maar hier anders vanwege doorzichtigheid.
Het centrale symbool is het Latijnse Kruis waaraan de Heer Jezus gekruisigd werd en dat buiten de oude muren van Jeruzalem midden op de heuvel Golgotha stond.
De wonden van de kruisiging van Jezus zijn aangeduid door vierkanten op hun punt. Twee doorboorde handen op de horizontale hoofdbalk en twee doorboorde voeten op driekwart van de verticale hoofdbalk. De zijdewonde (het “Heilig Hart”) zit vanwege de symmetrie in twee helften in het midden van de verticale hoofdbalk. De doornenkroon in het midden duidt de viering aan met daarboven een bordje met de letters INRI. Achter het kruis een ring als verduisterende zon. Aan weerszijden van het kruis staan de twee kruisen der moordenaars die symbolisch zijn voor de mensheid. Deze hebben nog vier kleinere kruisen naast zich en staan met de andere drie kruisen symbool voor de zeven kruiswoorden. Rechts voor het kruis de lans waarmee Jezus doorboord is en links de kruik waaruit Jezus vlak voordat hij stierf wat te drinken kreeg aangeboden. De soldaten boden hem een spons gedrenkt in zure wijn aan. Beiden symbolen van ‘s mens falen en van de vervulling der Heilsprofetie (Voorspelling).
3. Het Paas-mysterie “Opgaande zon, witte wolk, Duif” met Mt.28:2,3, Psalm 47:6, 7, Joel2:28 (cq 3:1) De kleur van het mysterie is goud.
Het centrale symbool is het roosraam boven de deur en duidt de Hemelvaart aan. De witte wolk der Goddelijke Verborgenheid is boven tegen de goudgelen achtergrond en vandaar gaan stralen uit. Op de Olijfberg beneden staan twee Engelen die de Wederkomst verkondigen.
Pasen met verrijzenis of opstanding (symbool: opgaande zon) wordt gevierd op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente, dus na 21 maart. Veertig dagen na Pasen is het Hemelvaart (symbool: witte wolk). Dit is de dag waarop wordt herdacht dat Jezus is opgevaren naar God. Tien dagen na Hemelvaart wordt Pinksteren (symbool: duif) gevierd, de geboorte van de kerk.
In het rechter smalle raam wordt de opstanding gesymboliseerd. Je ziet onderaan een gedeeltelijk zichtbare opgaande zonneschijf met stralen. Aan het onderste rechterraam zie je een grijze symbolische grafrots met een witte opening waaruit stralen komen. Op de rots staat de Engel die zegt ”Hij is hier niet” en wijst schuin omhoog, maar nog niet naar de Hemel.
In het linker smalle raam bovenin is de uitstorting van de Heilige Geest te zien (symbool: witte duif). De vlammen van het Pinkstervuur zijn twaalf driehoeken hangend aan stralen. Daaronder is de maansikkel van Maria met daar beneden een berg en zee als opeising der gehele wereld door de Heilige Geest.
4. Het Missie-mysterie “Het Kruis van Jeruzalem met pijlen naar de einde der aarde” met Mt. 28:19, Psalm 97:1, en Jes. 2:3 De kleur van het mysterie is rood.
Het centrale symbool is het Jeruzalem-kruis vanwaar de boodschap uitgaat naar de vier uiteinden der aarde. In het midden van het Jeruzalem-kruis de witte duif van de Heilige Geest en daar omheen vier kruisen.
In de krans op dit Jeruzalem kruis staan de twaalf driehoekjes voor de apostelen. In de binnenzijde van de cirkel staan twaalf symbolen van deze apostelen met Johannes als enige niet martelaar in een wit cirkeltje. Deze zijn vanaf het middelste linker raam in de klokrichting omgaand Petrus, Johannes, Andreas, Judas, Simon, Thomas, Philippus, Bartholomeus, Mattheus, Jacobus, Matthias en Jacobus.
In de ronding van het raam is de berg Thabore met op de hellingen drie witte cirkels (wolken) met vier stralen: symbool van de gedaanteverandering van Jezus.
5. Het Strijd-mysterie “Het Schip der Kerk op woelige wateren” met Jozua 5:14, Apk. 12:7,8 en Eph.ó: 11-13 De kleur van het mysterie is bruin.
Het centrale symbool is het scheepje der kerk in de storm der tijden onder de regenboog van Gods trouw.
Het gezeilde scheepje vaart op de golven. De regenboog is een driekwart zichtbare cirkel van de rechter raamronding naar de linker waterspiegel. Boven het scheepje is de Verbondenheids-wolk en links daarvan de maansikkel. Voor het scheepje uit vliegt de Engel Michael met schild, zwaard, bliksem en gouden speer. De zee wordt door een stil liggend oppervlak voortgezet (de “glazen zee” uit de Apocalyps) en op de berg aan de linker oever is een witte stad “het hemels Jeruzalem”. De onderzijde van het raam wordt ingenomen door een kronkelige donkere slang. De kop met open muil met vlammen er omheen wordt getroffen door de speer van Michael.
6. Het mysterie der Laatste Dingen “Bliksem en bazuin van het Laatste Oordeel” met ter zijde in het priesterkoor de Psalm 98:7,8,9, Mt. 24:27,42 en Apk. 21: 4b,5 De kleur van het mysterie is wit voleinding.
Het centrale symbool in dit roosraam bovenin het priesterkoor is het nederdalende Jeruzalem met de vier bazuinen.
In de bovenste helft zijn de witte Drie-eenheidswolk met daaronder een stadsmuur met torens en zilveren daken met aan weerszijden een bazuin met engelenvleugel van de blazer. Dit alles boven een brede halve cirkelband, de bovenaardse lichtglans symboliserend.
Aan de zijkanten langs de randen zijn stukken regenboog in dezelfde geest. De onderzijde heeft twee bergtoppen tegen lichte achtergrond. Daarvoor zijn weer twee engelenvleugels en twee bazuinen zichtbaar. In het midden bloeit een witte roos (als welke in de woestijn bloeien zal naar het profetenwoord).
Naast de ramen van de mysteriën, zijn er aan beide zijden van het altaar nog twee hele mooie ramen te zien voorstellende de vier apocalyptische Wezens en de vier Aartsengelen.
De vier apocalyptische Wezens
Dit raam in het priesterkoor aan de evangeliezijde is bedoeld voor de Eucharistie. In het middencirkel zie je een gouden kelk en schaal als teken van de Eucharistie. In de vier raamgedeelten staat steeds één der apocalyptische Wezens in engelgedaante met een aureool. Voor hen is telkens een wiel van vier spaken en twaalf edelstenen op de gouden velgen. De achtergrond, de ogen en de edelstenen zijn bij de mens blauw, bij de leeuw geelbruin, bij de adelaar zilvergrijs/wit en bij de stier rood. De kragen die binnen het aureool vallen zijn in een lichtere vorm van diezelfde kleuren.
De vier Aartsengelen
Dit is raam in het priesterkoor aan de epistelzijde en is bedoeld voor de sacramenten (gewijde woorden en handelingen). In het cirkeltje is een fontein aangeduid met water als symbool voor de Doop. Linksboven staat Gabriel met gouden leliestaf en de andere hand uitgestrekt voor het geven van de Absolutie (vergeving van de zonden). Rechtsboven staat Michael met gouden speer en schild en in de andere hand het zwaard uitgestrekt voor de ridderslag van de Confirmatie (bevestiging). Linksonder staat Raphael met gouden pelgrimsstaf of T-vormig Kruis en in zijn hand een gouden kruik en twee gouden ringen voor het Huwelijk en de Laatste Zalving. Rechtsonder staat Uriel tegen een achtergrond met herders (bisschops-) staf en in zijn hand een stool (doek) voor de Priesterwijding.
Mijn Bracco Italiano jachthonden uit het Rooms Katholieke Italië “Bella Siena & Bella Giulia” waren uiteraard erg nieuwsgierig en wilden de "Kapel der Heilige Engelbewaarders” ook graag van binnen zien.
Woord van dank
Mijn hartelijke dank gaat uit naar Coos van Wageningen voor het meehelpen aan de totstandkoming van dit document. Het opzoeken van informatie, beantwoorden van mijn eindeloze vragen, hulp bij het fotograferen van de kapel, concepten nalezen en het beschikbaar stellen van familie archiefmateriaal, heeft mij veel werk gebracht maar heeft ook dit waardevolle document compleet gemaakt. Samen hebben wij veel geleerd en ik vertrouw er op Coos, jouw oom en stichter van de kapel “Joachim Ferdinand de Beaufort” hiermee een plezier gedaan te hebben. Ik zie hem daarboven glimlachend op zijn wolk naar beneden kijken. Coos nogmaals veel dank!
In de galerij van de website kun je nog veel meer mooie foto’s vinden.
Wat is Zeist toch mooi en wat boffen wij hier te mogen wonen.
Tot de volgende wandeling op buitenplaats Hoog Beek en Roijen, Arnie Della Rosa
Je kunt mijn wandelverhalen maar ook de columns van andere Zeister columnisten lezen op https://www.zeistermagazine.nl
